قرص برنج چیست؟! اقدامات پس از مسمومیت با این ماده

قرص برنج، یک ماده شیمیایی خطرناک و به شدت سمی است که اغلب به دلیل خاصیت ضدآفتی اش در انبارهای برنج و دیگر محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. اما متاسفانه، این قرص در بسیاری از موارد به عنوان ابزاری برای خودکشی نیز به کار گرفته شده و تبدیل به یکی از مرگبارترین سموم خانگی شده است. آشنایی با این ماده و اقدامات سریع پس از مسمومیت با آن می تواند نجات بخش باشد. در این مقاله از روژه مگ قصد داریم به بررسی دقیق این ماده و چگونگی مقابله با مسمومیت ناشی از آن بپردازیم.

قرص برنج یا همان فسفید آلومینیوم چیست؟

قرص برنج، که با نام علمی «فسفید آلومینیوم» شناخته می شود، ماده ای است که به طور گسترده ای برای دفع آفات در محصولات کشاورزی، به ویژه برنج و غلات، استفاده می شود. این ماده به شکل قرص هایی به رنگ سبز تیره یا خاکستری در بسته های استوانه ای شکل عرضه می شود و ترکیبات خطرناکی از فسفیدها را در خود دارد. وقتی این قرص با رطوبت محیط یا اسید معده تماس پیدا کند، گاز بسیار سمی و خطرناک «فسفین» آزاد می شود که دلیل اصلی سمی بودن و خطرناک بودن این ماده است.

فسفین: گازی مرگبار با بویی تند

فسفین گازی است بی رنگ که بویی شبیه سیر یا ماهی گندیده دارد. این بو هرچند ناخوشایند، اما هشداردهنده ای حیاتی است. فسفین به سرعت از طریق دستگاه تنفسی یا گوارشی جذب بدن می شود و می تواند عوارضی جدی و در نهایت مرگ را به دنبال داشته باشد. وقتی این ماده در معرض رطوبت قرار می گیرد، این گاز آزاد شده و استنشاق یا بلع آن منجر به مسمومیت شدید و در بسیاری از موارد مرگ می شود.

چرا قرص برنج خطرناک است؟

قرص برنج به دلایل مختلفی می تواند به مسمومیت افراد منجر شود. متأسفانه این قرص به دلیل سمی بودن و دسترسی نسبتاً آسان، یکی از ابزارهای رایج برای خودکشی در برخی مناطق است. در ادامه به بررسی دلایل اصلی مسمومیت با این ماده می پردازیم.

 ۱. خودکشی با قرص برنج

یکی از دلایل اصلی مسمومیت با قرص برنج، استفاده از آن به عنوان ابزاری برای خودکشی است. افراد ممکن است به دلیل مشکلات روحی، افسردگی، یا فشارهای زندگی به استفاده از این قرص روی آورند. این ماده پس از مصرف وارد دستگاه گوارش شده و در تماس با اسید معده، گاز سمی فسفین آزاد می کند. این گاز منجر به مشکلات حاد تنفسی، اختلالات قلبی و در نهایت مرگ فرد می شود. مرگی که با این قرص به وجود می آید، بسیار دردناک است و فرد دچار عوارض جانبی شدید و بی قراری جسمی می شود. اگرچه در برخی موارد، مصرف کننده به بیمارستان منتقل شده و تلاش برای نجات جان او صورت می گیرد، اما بسیاری از این تلاش ها بی نتیجه باقی می مانند.

 ۲. مصرف اشتباهی به جای قرص های روانگردان

یکی از مشکلات رایج دیگر این است که برخی افراد به اشتباه این ماده را به جای قرص های روانگردان مثل اکستازی مصرف می کنند. شباهت ظاهری این قرص ها به ویژه در محیط های غیررسمی و مهمانی ها باعث شده که برخی افراد ناآگاهانه قرص برنج را به جای یک قرص تفریحی مصرف کنند. این اشتباه می تواند عواقب بسیار خطرناکی داشته باشد، زیرا بدن بلافاصله به سمی بودن قرص واکنش نشان داده و شخص دچار مسمومیت شدید می شود.

 ۳. استنشاق گاز فسفین از قرص های استفاده شده در محصولات کشاورزی

یکی دیگر از دلایل مسمومیت با قرص برنج، استنشاق غیرعمدی گاز فسفین است. این حالت زمانی رخ می دهد که قرص های برنج در محیط هایی مثل انبارهای غلات یا برنج قرار داده می شوند و در معرض رطوبت هوا قرار می گیرند. وقتی این قرص ها در محیط های مرطوب یا در بسته های باز قرار بگیرند، گاز سمی فسفین آزاد می شود. افرادی که در نزدیکی این محصولات قرار دارند یا وارد محیط های انبار می شوند، ممکن است به طور ناخواسته این گاز را استنشاق کرده و دچار مسمومیت شوند.

عوارض قرص برنج: از علائم اولیه تا مرگ

مسمومیت با قرص برنج معمولاً به دو دسته عوارض حاد و مزمن تقسیم می شود. عوارض حاد در عرض چند ساعت پس از مصرف یا استنشاق گاز فسفین بروز می کند، در حالی که عوارض مزمن می توانند در اثر قرارگیری طولانی مدت در معرض گاز ایجاد شوند. هر دوی این موارد بسیار خطرناک هستند و می توانند منجر به مرگ شوند.

 عوارض حاد قرص برنج

1. تهوع و استفراغ

یکی از اولین و شایع ترین علائمی که پس از مسمومیت با قرص برنج مشاهده می شود، تهوع و استفراغ شدید است. این واکنش های بدنی تلاش می کنند تا ماده سمی را از بدن خارج کنند، اما به دلیل سرعت جذب بالای فسفین، این روش ها معمولاً کافی نیستند.

2. سردرد و گیجی

استنشاق گاز فسفین یا مصرف این ماده به سرعت باعث سردردهای شدید و حالت گیجی می شود. این علائم معمولاً به دلیل اختلالات عصبی ناشی از تأثیر مستقیم گاز بر سیستم عصبی مرکزی بروز می کند.

3. درد قفسه سینه

یکی دیگر از عوارض اولیه مسمومیت با قرص برنج، درد قفسه سینه است که ناشی از اثرات گاز بر روی سیستم تنفسی و قلب است. این درد می تواند شدید باشد و احساس خفگی را در فرد مسموم ایجاد کند.

4. تنگی نفس و نارسایی تنفسی

گاز فسفین به شدت بر عملکرد سیستم تنفسی تأثیر می گذارد. به دنبال مصرف یا استنشاق این ماده، فرد به سرعت دچار تنگی نفس می شود و ممکن است در تنفس عمیق مشکل داشته باشد. در موارد شدید، نارسایی تنفسی می تواند منجر به خفگی و مرگ شود.

5. تشنج و از دست دادن هوشیاری

مصرف مقدار زیادی از قرص برنج یا استنشاق طولانی مدت گاز فسفین می تواند به تشنج و از دست دادن هوشیاری منجر شود. این تشنج ها نشانه های آسیب به سیستم عصبی هستند و می توانند پیامدهای جدی مانند کما و مرگ را به همراه داشته باشند.

6. نارسایی قلبی و ایست قلبی

فسفین مستقیماً بر عملکرد قلب تأثیر می گذارد و می تواند منجر به نارسایی قلبی و در نهایت ایست قلبی شود. این موضوع یکی از دلایل اصلی مرگ های ناگهانی در افرادی است که به این ماده مسموم شده اند.

7. مرگ

متأسفانه، بسیاری از افرادی که به وسیله قرص برنج مسموم می شوند، در عرض چند ساعت یا چند روز جان خود را از دست می دهند. علت اصلی مرگ در این موارد، نارسایی اندام های حیاتی مانند قلب، ریه ها، و کبد است که نمی توانند در برابر اثرات سمی فسفین مقاومت کنند.

 عوارض مزمن قرص برنج

علاوه بر عوارض حاد، مسمومیت های طولانی مدت با گاز فسفین نیز می تواند به عوارض مزمن و جدی منجر شود. این عوارض شامل مشکلات سلامتی بلندمدتی است که ممکن است در افرادی که مدت زیادی در معرض این گاز قرار گرفته اند، بروز کند.

1. آسیب به کبد

گاز فسفین می تواند به کبد آسیب های جدی وارد کند. این آسیب ها به صورت نارسایی کبدی، افزایش آنزیم های کبدی، و در نهایت سیروز کبدی ظاهر می شود. سیروز کبدی به معنی ناتوانی کبد در انجام وظایف خود، از جمله تصفیه خون و تولید آنزیم های مهم است.

2. آسیب به کلیه ها

کلیه ها نیز یکی از اندام هایی هستند که در اثر قرارگیری طولانی مدت در معرض گاز فسفین آسیب می بینند. این آسیب می تواند به نارسایی کلیوی منجر شود، به این معنا که کلیه ها توانایی خود در تصفیه خون از مواد سمی را از دست می دهند. نارسایی کلیوی می تواند به مرگ منجر شود مگر اینکه درمان های پیچیده و پیشرفته تری مانند دیالیز مورد استفاده قرار گیرد.

3. آسیب به سیستم عصبی مرکزی

گاز فسفین همچنین به سیستم عصبی مرکزی آسیب می رساند. این آسیب ها می توانند به صورت مشکلات حافظه، اختلالات شناختی، تشنج های مکرر، و حتی فلج دائمی ظاهر شوند. این مشکلات نه تنها کیفیت زندگی فرد مسموم را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه می تواند به ناتوانی های جسمی و روانی دائمی نیز منجر شود.

4. سرطان

مطالعات نشان داده اند که قرارگیری مداوم در معرض گاز فسفین می تواند خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان ها، از جمله سرطان کبد و سرطان کلیه، را افزایش دهد. این مواد سمی می توانند به DNA سلول ها آسیب وارد کنند و باعث تکثیر غیرطبیعی سلول ها شوند که در نهایت به تشکیل تومورهای سرطانی منجر می شود.

آزمایش های تشخیص مسمومیت با فسفین

مسمومیت با فسفین، که معمولاً ناشی از مصرف آلومینیوم فسفید (قرص برنج) است، یک وضعیت اورژانسی بسیار خطرناک است که نیاز به تشخیص سریع و دقیق دارد. علائم بالینی مسمومیت با فسفین معمولاً شامل تهوع، استفراغ، درد قفسه سینه، تنگی نفس، و نارسایی چندین اندام است. با توجه به شدت و سرعت بروز علائم، اقدامات سریع تشخیصی و درمانی بسیار حائز اهمیت است.

 تشخیص اولیه مسمومیت با فسفین

در بیشتر موارد، تشخیص مسمومیت با فسفین بر اساس علائم بالینی و تاریخچه مصرف یا مواجهه با فسفید آلومینیوم صورت می گیرد. بسیاری از بیماران و اطرافیان آنها به وضوح ذکر می کنند که این ماده مصرف شده است. این اطلاعات به پزشکان کمک می کند تا فوراً بر روی تشخیص مسمومیت با فسفین متمرکز شوند. اما در برخی موارد که اطلاعات واضحی در دسترس نیست، آزمایش های تخصصی به کار می رود تا مسمومیت تأیید شود.

 آزمایش های تشخیصی برای مسمومیت با فسفین

1. تست ساده (Spot Test) برای گاز فسفین در معده

این تست برای تشخیص وجود گاز فسفین در محتویات معده بیمار انجام می شود. در این روش، از یک محلول خاص استفاده می شود که به گاز فسفین واکنش نشان می دهد و تغییر رنگ ایجاد می کند. این تست، ساده و سریع است و می تواند در اورژانس برای تشخیص سریع مسمومیت مورد استفاده قرار گیرد.

2. تست نیترات نقره برای گاز فسفین در تنفس

این تست برای تشخیص گاز فسفین در بازدم فرد مسموم طراحی شده است. یک قطعه کاغذ آغشته به نیترات نقره در مقابل تنفس بیمار قرار می گیرد. در صورت وجود فسفین در هوای بازدم، کاغذ به رنگ سیاه یا قهوه ای تغییر می کند. این تست یکی از روش های ساده و سریع است که به راحتی می تواند در محیط های اورژانس استفاده شود.

3. تست مولیبدیت آمونیوم بر روی محتویات معده

این آزمایش نیز برای تشخیص وجود فسفین در محتویات معده به کار می رود. در این روش، از محلول مولیبدیت آمونیوم استفاده می شود که با فسفین واکنش نشان داده و تغییر رنگ ایجاد می کند. این تست بیشتر در محیط های آزمایشگاهی انجام می شود و حساسیت بالایی دارد.

4. کروماتوگرافی گازی (Gas Chromatography)

کروماتوگرافی گازی یکی از دقیق ترین و حساس ترین روش های موجود برای تشخیص فسفین در خون و هوا است. این روش می تواند مقادیر بسیار کم فسفین را در نمونه های خونی یا هوای محیط شناسایی کند. در این آزمایش، نمونه هوا یا خون بیمار به دستگاه کروماتوگرافی گازی تزریق می شود که قادر است مولکول های فسفین را شناسایی و اندازه گیری کند. این روش برای تحقیقات دقیق و بررسی موارد پیچیده مسمومیت استفاده می شود، اما نیاز به تجهیزات پیشرفته و زمان بیشتری دارد.

 دیگر آزمایش های کمکی برای تشخیص مسمومیت با فسفین

علاوه بر تست های اختصاصی برای تشخیص فسفین، برخی آزمایش های عمومی نیز برای ارزیابی وضعیت سلامتی بیمار و ارزیابی تأثیر مسمومیت بر بدن انجام می شوند:

1. آزمایش خون

بررسی میزان الکترولیت ها، سطح آنزیم های کبدی، عملکرد کلیه و سطح اکسیژن خون از طریق آزمایش های خون می تواند به تشخیص اثرات سمی فسفین بر اندام های حیاتی کمک کند. این آزمایش ها برای ارزیابی نارسایی اندام ها به دلیل مسمومیت انجام می شود.

2. آزمایش گازهای خونی (Arterial Blood Gas – ABG):

آزمایش ABG برای بررسی میزان اکسیژن و دی اکسیدکربن در خون و ارزیابی وضعیت اسید-باز خون انجام می شود. این تست در بیماران مسموم با فسفین که دچار نارسایی تنفسی شده اند، اطلاعات حیاتی را فراهم می کند.

3. نوار قلب (ECG)

مسمومیت با فسفین می تواند به نارسایی قلبی منجر شود. نوار قلب می تواند نشانه های اولیه از آسیب قلبی یا نارسایی قلبی را نشان دهد و به پزشکان کمک کند تا اقدامات لازم را سریع تر انجام دهند.

 مقدار تقریبی کشنده قرص برنج

آلومینیوم فسفید، که به عنوان “قرص برنج” شناخته می شود، به عنوان یک ماده سمی شدید شناخته شده و در بسیاری از موارد، مصرف آن به ویژه برای خودکشی استفاده می شود. مقدار متوسط کشنده آلومینیوم فسفید در انسان ها در حدود 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. این بدان معناست که برای یک فرد 70 کیلویی، حدود 500 میلی گرم از این ماده می تواند کشنده باشد. با این حال، حتی مقادیر کمتر نیز ممکن است به عوارض جدی و مرگ آور منجر شود، بسته به شرایط جسمی فرد و زمان رسیدگی به مسمومیت.

 مرگ به دلیل مسمومیت با قرص برنج

مسمومیت با این ماده معمولاً منجر به بروز علائم حاد در عرض چند ساعت پس از مصرف می شود. این علائم شامل تهوع، استفراغ، درد قفسه سینه، افت فشار خون، و نارسایی چندین اندام است. در صورت عدم درمان فوری، این علائم به سرعت تشدید شده و منجر به مرگ فرد خواهد شد. گاز سمی فسفین که از آلومینیوم فسفید آزاد می شود، عامل اصلی مسمومیت است و به سرعت به بافت ها و اندام های حیاتی آسیب می رساند.

 آلودگی زدایی اولیه در مسمومیت با قرص برنج

یکی از مهم ترین مراحل در درمان مسمومیت با آلومینیوم فسفید، آلودگی زدایی اولیه است. این مرحله باید با دقت بسیار بالا انجام شود، زیرا هر گونه اقدام نادرست می تواند وضعیت بیمار را تشدید کند.

1. عدم انجام آلودگی زدایی قبل از ورود به بیمارستان

اولین نکته مهم این است که به هیچ وجه نباید قبل از ورود بیمار به بیمارستان اقدام به آلودگی زدایی دستگاه گوارش کرد. این امر به دلیل خطرات مرتبط با استفراغ و احتمال تشدید وضعیت بیمار صورت می گیرد. هرگونه تلاش برای ایجاد استفراغ در فرد مسموم ممکن است منجر به آسپیراسیون (ورود مواد استفراغی به ریه ها) شود که خطر نارسایی تنفسی را افزایش می دهد.

2. استفاده از زغال فعال برای قرص برنج

در مواردی که کمتر از یک ساعت از مصرف قرص برنج گذشته باشد و بیمار هوشیار باشد، می توان از زغال فعال برای جذب سم استفاده کرد. زغال فعال یک ماده جذب کننده قوی است که می تواند برخی از مواد سمی موجود در معده را به دام اندازد و مانع از جذب آنها به جریان خون شود. با این حال، این روش تنها در صورتی موثر است که به سرعت پس از مصرف سم استفاده شود.

3. محدودیت استفاده از زغال فعال در بیماران در معرض تشنج

در بیمارانی که در معرض تشنج هستند یا وضعیت هوشیاری آنها کاهش یافته است، استفاده از زغال فعال توصیه نمی شود. زیرا خطر آسپیراسیون (ورود مواد به ریه ها) وجود دارد که می تواند وضعیت بیمار را به شدت بدتر کند.

4. خارج کردن قرص های بلعیده شده به صورت اندوسکوپیک

یکی از روش های موثر برای آلودگی زدایی، خارج کردن قرص های برنج بلعیده شده از طریق اندوسکوپی است. این روش به ویژه زمانی موثر است که مصرف قرص ها به تازگی صورت گرفته باشد و هنوز مواد سمی کاملاً در معده حل نشده باشند. در این روش، با استفاده از یک دستگاه اندوسکوپ، قرص ها به سرعت از معده خارج می شوند تا مانع از آزاد شدن گاز فسفین شوند.

 اقدامات بیمارستانی در مسمومیت با قرص برنج

مسمومیت با قرص برنج (آلومینیوم فسفید) به شدت خطرناک و کشنده است و نیاز به مداخلات پزشکی فوری و جامع دارد. در بیمارستان، تمرکز اصلی بر روی اقدامات حمایتی و پایش مداوم عملکرد قلب و سیستم تنفسی است، زیرا این مسمومیت می تواند به سرعت باعث نارسایی چندین عضو و مرگ بیمار شود.

 1. مانیتورینگ قلبی و تنفسی

از آنجا که آلومینیوم فسفید باعث آسیب به عضلات قلب و سیستم تنفسی می شود، مانیتورینگ مداوم قلبی (ECG) و اکسیژن رسانی ضروری است. بیماران معمولاً دچار آریتمی های قلبی می شوند و ممکن است دچار افت فشار خون شدید شوند، که نیازمند درمان سریع با داروهای محرک قلبی و عروقی است. اکسیژن درمانی نیز به عنوان یک اقدام اولیه برای بهبود تنفس و افزایش سطح اکسیژن خون انجام می شود.

 2. داروهای ضد تشنج و آرام بخش

برخی از بیماران دچار تشنج های مکرر می شوند که در این صورت باید از داروهای ضد تشنج و آرام بخش ها استفاده شود. تشنج ها ممکن است به دلیل آسیب به سیستم عصبی مرکزی یا اختلالات متابولیکی ناشی از مسمومیت بروز کنند.

 3. اقدامات حمایتی مصرف قرص برنج

به دلیل عدم وجود پادزهر مخصوص برای مسمومیت با آلومینیوم فسفید، درمان های حمایتی برای مدیریت علائم و کاهش آسیب های وارده به اعضای حیاتی بدن انجام می شود. به عنوان مثال، تزریق منیزیم می تواند به کاهش مرگ و میر کمک کند. منیزیم به عنوان یک عامل محافظتی برای قلب عمل می کند و در تحقیقات نشان داده شده است که ممکن است اثرات سمی آلومینیوم فسفید را کاهش دهد.

 4. تخلیه و شستشوی معده

در صورتی که بیمار ظرف یک یا دو ساعت از مصرف قرص برنج به بیمارستان منتقل شود، می توان با استفاده از تخلیه معده و شستشوی آن به پاکسازی سم از معده کمک کرد. استفاده از پتاسیم پرمنگنات (با غلظت 1:10000) در شستشوی معده می تواند به تجزیه سم و کاهش جذب آن کمک کند. با این حال، این روش باید با دقت بسیار انجام شود، زیرا ممکن است به مخاط معده آسیب برساند.

 5. مایعات و بازگشایی عروق

برای حفظ فشار خون و جلوگیری از افت شدید آن، تجویز مایعات داخل وریدی انجام می شود. همچنین در مواردی که افت شدید فشار خون رخ دهد، ممکن است از داروهای بازکننده عروق یا داروهای تقویت کننده قلبی استفاده شود. این اقدامات برای حفظ جریان خون به اعضای حیاتی و جلوگیری از نارسایی اندام ها بسیار مهم است.

 اقدامات اولیه در مواجهه با مسمومیت با قرص برنج

در صورتی که فرد در معرض استنشاق گازهای سمی ناشی از قرص برنج قرار گرفته باشد، باید به سرعت به هوای آزاد منتقل شود. این کار می تواند به کاهش تماس با گاز فسفین و جلوگیری از بروز علائم حاد کمک کند. همچنین باید از بدن فرد مراقبت شود تا از کاهش دما و شوک جلوگیری شود.

اگر گرد یا پودر ناشی از این ماده با لباس های فرد تماس پیدا کرده باشد، باید لباس ها به سرعت تعویض شوند. لباس های آلوده نباید در محیط های بسته و بدون تهویه رها شوند، زیرا ممکن است گاز فسفین همچنان در محیط باقی بماند و افراد دیگر را نیز در معرض خطر قرار دهد.

مسمومیت با قرص برنج یک اورژانس پزشکی است و باید فرد مسموم در سریع ترین زمان ممکن به مراکز درمانی منتقل شود. علائم اولیه مسمومیت مانند تهوع، استفراغ، و درد قفسه سینه معمولاً در عرض ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از مصرف ظاهر می شوند. مرگ ممکن است در عرض ۶ ساعت رخ دهد، بنابراین زمان در درمان این مسمومیت بسیار اهمیت دارد.

القا کردن تهوع و استفراغ به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا این کار می تواند منجر به آزاد شدن گازهای سمی فسفین در محیط شود و مسمومیت ثانویه را تشدید کند. به جای آن، بیمار باید به سرعت به بیمارستان منتقل شود تا تخلیه و شستشوی معده به روش های استاندارد انجام شود.

 مرگ و میر ناشی از مسمومیت با قرص برنج

بیشترین مرگ و میرها ناشی از مسمومیت با قرص برنج در ۱۲ تا ۲۴ ساعت نخست پس از مصرف رخ می دهد. علت اصلی این مرگ ها معمولاً ایست قلبی است که ناشی از تاثیرات سمی فسفین بر روی عضلات قلب است. پس از ۲۴ ساعت، در صورتی که بیمار زنده بماند، مرگ و میر ناشی از نارسایی کبدی و کلیوی محتمل است.

نکته مهم این است که حتی بیمارانی که در ظاهر علائم شدیدی ندارند، باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و درمان های حمایتی دریافت کنند. بسیاری از علائم مسمومیت با آلومینیوم فسفید ممکن است به طور ناگهانی و پس از مدت کوتاهی بروز کنند.

سخن پایانی

قرص برنج با وجود فوایدش در حوزه کشاورزی، تبدیل به یکی از مرگبارترین تهدیدها در جامعه شده است. آگاهی از خطرات آن و شناختن اقدامات سریع پس از مسمومیت، می تواند جان افراد بسیاری را نجات دهد. هر لحظه تأخیر در اقدامات اورژانسی می تواند مرگبار باشد. پس اگر حتی شک کوچکی به مسمومیت با این قرص دارید، نباید لحظه ای تردید کنید و باید بلافاصله اقدام کنید.