سه سبک والدگری و فلسفه نهفته در آن ها

کلید موفقیت در تربیت فرزندان چیست؟ چطور بعضی والدین رابطه ی بهتری با فرزندان خود دارند و چالش های کمتری را در فرایند فرزندپروری تجربه می کنند؟

نحوه ی تربیت فرزند و تصمیم گیری درباره ی انتخاب سبک درست تربیتی چالشی بزرگ و پیچیده است که اکثر والدین با آن روبرو هستند. همه ی والدین مایل هستند بهترین شیوه ی فرزندپروری را برای تربیت فرزندان خود در پیش بگیرند، و این موضوع چندان کار ساده ای نیست چون تمام شیوه های فرزندپروری چالش های منحصر به فرد خود را دارد و پیاده سازی اصول و قواعد هرکدام بدون زحمت نخواهد بود.

در ادامه شما را به معرفی و بررسی فلسفه ی نهفته در سه سبک مشهور والدگری دعوت می کنیم تا در مورد بهترین شیوه ی فرزندپروری بهتر تصمیم گیری کنید.

انواع سبک فرزندپروری

در افراد مختلف و شرایط مختلف سبک های فرزندپروری متفاوت است. اما به طور کلی محققان در طول سال ها تحقیقات و بررسی ها سه سبک عمده ی فرزندپروری و والدگری را شنناسایی کرده اند و ویژگی های هرکدام را از هم تفکیک کرده اند.

شیوه های فرزندپروری و والدگری از دید روانشناسان به سه دسته ی زیر تقسیم می شود:

• سبک مستبدانه (سلطه گرانه)
• سبک مقتدرانه
• سبک سهل گیرانه

سبک دیگری به نام غفلت آمیز کمی بعدتر به این سه اضافه شد که در این مقاله به آن اشاره نخواهیم کرد.

شیوه والدگری سلطه جویانه

سبک سلطه جویانه یا مستبدانه روشی نادرست و با پیامدهای منفی است که در آن والدین تمام فرمان ها و قواعد را بر مبنای تصمیم و اراده ی شخصی خود به کودکان تحمیل می کنند و در پاسخ تمام سوالات این پاسخ را دارند: “چون من گفتم!”

والدین پیرو این سبک انتظار دارند فرزندان بدون ارائه ی دلیل و منطق روشنی از آن ها اطاعت کنند و جایی برای صحبت کردن و مصالحه باقی نمی گذارند.

در این روش فرزندپروری مجازات سرپیچی از قوانین بی چون و چرای والدین بسیار شدید است و راهی برای جبران و بخشش وجود ندارد.

در خانواده هایی که سبک سلطه جویانه را در پیش گرفته اند والدین انتظار دارند فرزندان بدون هیچ سوالی از هر کاری که به آن ها فرمان داده می شود اطاعت کنند و فرزندان معمولا حرفی برای گفتن ندارند و سرکوب می شوند. از تنبیه به عنوان راهی برای اطمینان از اطاعت کردن استفاده می شود و محبت کردن و رفتارهای عاطفی اگر وجود داشته باشد به مقدار بسیار ناچیز و غیرمحسوس است.

این رویکرد نتایج مخربی در پی خواهد داشت و فرزندان را در بزرگسالی با عواقب سنگین و جدی روبرو خواهد کرد. برخی از عواقب این روش فرزندپروری عبارتند از:

• عدم قدرت تصمیم گیری در آینده و شکل گیری یک ذهنیت دنباله رو و توسری خور
• عدم توانایی تشخیص درست از نادرست
• عدم توانایی انتخاب به تنهایی
• عزت نفس پایین و نیاز به محبت و تاییدطلبی از دیگران

در خانواده هایی که فرزندان خود را با این شیوه ی مسموم و مخرب تربیت می کنند اغلب فرزندان از افراد خارج از خانواده کمک و راهنمایی می گیرند و به محض اینکه والدین را ترک می کنند رفتارهای ناهنجار از آن ها سر می زند.

بنابراین روش والدگری مستبدانه نتایج مثبتی در پی خواهد داشت و مسیر رشد کودک را با اختلالات فراوانی مواجه خواهد کرد.

مقتدرانه

روانشناسان و فعالان حوزه ی کودک معتقد هستند شیوه ی فرزندپروری مقتدرانه سالم ترین و بهترین روش فرزندپروری است. این روش تعادل خوبی میان ساختارها و حریم شخصی و استقلال کودک برقرار می کند و به او اجازه می دهد در محدوده ی معقول و مناسب رشد کرده و توانایی های خود را در فعالیت های مختلف شناسایی کند.

شیوه ی فرزندپروری مقتدرانه اگرچه قوانین سختگیرانه ای اعمال می کند اما والدین موازی با وضع قوانین جدی که انتظار دارند فرزندان از آن پیروی کنند، یک فضای محبت آمیز و عاطفی نیز فراهم می کنند که مراقبت های لازم از احساسات فرزندان در آن انجام می شود و فرزندان احساس حمایت شدن را به اندازه ی کافی تجربه می کنند.

بر خلاف روش سلطه جویانه، خبری از تنبیهات جدی و انتظار اطاعت مطلق وجود ندارد و به احساسات مثبت و منفی فرزندان بسیار توجه می شود.

این روش را می توان به عنوان روشی “سخت گیرانه اما منصفانه” تعریف کرد که به دو جنبه ی رشد فرزند و آموزش او همزمان توجه دارد. کودکان در خانواده هایی که از این سبک والدگری پیروی می کنند جایی برای اشتباه کردن و آزادی ارتکاب به خطا بدون قضاوت را دارند و در ساختاری پرورش می یابند که در هنگام خطا و اشتباه به جای سرزنش و قضاوت، راهنمایی می شوند.

والدین مقتدر نکات زیر را در رأس کار خود قرار می دهند:

• برخورد قاطعانه اما بدون دخالت و ایجاد محدودیت
• استفاده از روش های حمایتی به جای روش های تنبیهی و توبیخی
• تلاش برای تربیت فرزندانی اجتماعی و مسئولیت پذیر

در این خانواده ها فرزندان اعتماد به نفس بالایی دارند و قابلیت خودتنظیمی و تشخیص درست از نادرست را دارند. در مواقع بروز مشکل می توانند تصمیم گیری کنند و برای مقابله با مشکل راه حلی بیابند و از روبرویی با چالش ها هراس ندارند.

سهل گیرانه

هیچ قانون و ساختاری که برای کودک ناراحت کننده و نا امیدکننده باشد در سیستم تربیتی سهل گیرانه وجود ندارد. والدین سهل گیر به فرزندان اجازه می دهند آزادانه و بدون محدودیت هر آنچه می خواهند انجام دهند. والدین سهل گیر بلافاصله در برابر خواسته های کودک تسلیم می شوند و مانند یک دوست با آن ها تعامل دارند، که روش قابل قبولی تلقی نمی شود.

اغلب والدینی که سبک والدگری سهل گیرانه را در پیش میگیرند خود در خانواده هایی با والدین مستبد رشد کرده اند و در نتیجه نمی خواهند فرزندانشان شرایط مشابهی را تجربه کنند، به همین جهت اشتباها از طرف دیگر بوم سقوط می کنند و روشی سهل گیرانه در پیش می گیرند.

فقدان ساختار و چارچوبی مشخص در این روش فرزندپروری اثرات منفی در بلندمدت خواهد داشت و در نهایت شما با کودکی مواجه خواهید شد که در تمام جنبه ها حق با اوست و در غیر این صورت بسایر مضطرب خواهد شد، در بزرگسالی نیز این مسئله شدیدتر شده و سایر نزدیکان او را درگیر خواهد کرد.

پیامدهای انکارناپذیر این سبک عبارتند از:

• فرزندانی بیش از حد سرکش و پرخاشگر (در صورتیکه که به خواسته ی آن ها عمل نشود)
• عدم توانایی کنترل عاطفه و احساسات
• تسلیم شدن در برابر مشکلات
• ریسک بالای درگیر شدن در رفتارهای ناهنجار و ضداجتماعی مانند سوء مصرف مواد مخدر و الکل

نکات مهم در انتخاب بهترین سبک والدگری

ایده آل ترین سبک فرزندپروری، فرزندپروری مقتدرانه است زیرا با تمرکز بر روابط سالم به تقویتی جنبه های مختلف شخصیت کودک می پردازد و از افراط و تفریط پرهیز می کند.

آنچه انتخاب سبک خاصی از والدگری را دشوار می کند این است که بسیاری از رفتارهای ما در برابر فرزندانما ناخود آگاه هستند. به این معنی که بسیاری از ما حتی بعد از مطالعه و یادگیری روش های درستف وقتی در موقعیت چالش برانگیز با فرزندمان قرار می گیریم رفتاری ناخود آگاه و بی توجه به آموزه های قبلی خود داریم. در برخی موارد نیز به شکلی ناخود آگاه دقیقا کاری را می کنیم که در گذشته والدین ما با ما انجام داده اند.

نکته ی دیگر که در انتخاب سبک والدگری نش مهمی دارد، سازگاری سبک والدگری هر دو والد است. اگر شما و همسرتان هرکدام یک سبک متفاوت را برای رشد و پرورش فرزندان خود در پیش بگیرید نتیجه ی درهم و غیر قابل کنترلی خواهد داشت و اثر هیچ کدام از روش ها ماندگار نخواهد بود. لازم است قبل از تصمیم گیری در این باره، مشورت کنید و به نتیجه ی واحدی برسید.

در بسیاری از مواقع گزینش نکات مهم و مفید از سبک های مختلف می تواند کمک کننده باشد. بنابراین به شرایط خود و کودک تان دقیق تر نگاه کنید و سعی کنید به عنوان یک والد آگاه در موقعیت های چالش برانگیز هوشمندانه ترین تصمیم را اتخاذ کنید.

شما به عنوان راهنمایی برای کودک خود، لازم است مسیر درست و واحدی را در پیش بگیرید و از تصمیمات متناقض و دمدمی مزاجانه پرهیز کنید تا فرزندتان دچار سردرگمی نشود و با قوانین شما بهتر وفق پیدا کند.

فرزندانی که در خانواده های با ثبات و تحت تربیت والدین آگاه پرورش می یابند دید وسیع ‌تری از ارزش‌ های بزرگسالی خواهند داشت و با والدین رابطه ی موثرتری برقرار خواهند کرد.

اگر در انتخاب شیوه ی فرزندپروری یا توافق بر سر آن با شریک خود به نتیجه نمی رسید، برای جلوگیری از آسیب های جدی به کودک و روابط سالم با اعضای خانواده مشاوره بگیرید و از یک درمانگر حرفه ‌ای بخواهید به شما در این باره کمک کند.

مشاوران خانواده و متخصصان فرزندپرویری می توانند به هر دو والد کمک کنند تا بفهمند چگونه تربیت آن‌ ها مسیر آینده و شکل گیری شخصیت کودک شان را هدایت می‌کند، و همچنین چگونه می توانند اختلافات را به روشی سالم مدیریت کنند.