رژیم غذایی بیماران دیالیزی از مهمترین مسائلی است که در صورت رعایت نشدن آن، سلامت افراد را به خطر می‌اندازد. به طور کلی بیماری کلیوی در 4 مرحله، بسته به شدت بیماری، پیشرفت خواهد کرد. هنگامی که اختلالاتی به مدت بیش از 3 ماه در ساختار یا عملکرد کلیه وجود داشته باشد، به آن بیماری مزمن کلیه (CKD) گفته می‌شود. هنگامی که بیماری پیشرفت کرده و به نقطه‌ای که در آن کلیه‌ها دیگر کار نخواهند کرد، می رسد. این مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD) نامیده می‌شود. در این مرحله، بیماران باید شروع به دیالیز کنند. در این هنگام متخصصین در کنار دیالیز، رژیم غذایی مناسبی را برای بیماران در نظر می‌گیرند. در این مقاله سعی داریم به افراد دیالیزی کمک کنیم تا با بایدها و نبایدهای رژیم غذایی خود بیشتر آشنا شوند.
دیالیز چیست و به چه منظور انجام می‌شود؟
دیالیز فرآیند حذف ضایعات، نمک و آب اضافی از بدن است که برای جلوگیری از ایجاد تورم کلیه‌ها انجام می‌شود. در این فرایند، از یک دستگاه خارجی که شبیه کلیه عمل خواهد کرد و به حفظ سطح ایمن الکترولیت‌ها و مایعات در بدن و همچنین کنترل فشار خون کمک می کند، استفاده می‌شود.
هنگامی که بیمار شروع به انجام دیالیز می‌کند، پزشک رژیمی را که به عنوان رژیم دیالیزی نیز شناخته می‌شود، برای بیمار تجویز خواهد کرد. در واقع دیالیز، برای دفع نمک و الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و فسفر، در بدن انجام می‌شود. بنابراین رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی رژیمی است که کمترین میزان سدیم، پتاسیم و فسفر در آن وجود داشته باشد. در ادامه مواد غذایی که این الکترولیت‌ها را در حجم زیاد، متوسط و کم دارند را به شما معرفی خواهیم کرد.
رژیم غذایی بیماران دیالیزی
برخی از مواد غذایی که بیماران دیالیزی باید از آن استفاده کنند و یا از مصرف آنها اجتناب کنند. عبارتند از:
چگونه از پیشروی آب مروارید جلوگیری کنیم؟
پروتئین‌ها
بهتر است بدانید، دیالیز تمایل به خارج کردن پروتئین‌ها در هنگام دفع ضایعات از جریان خون دارد. بنابراین مصرف پروتئین کافی برای جلوگیری از تجزیه ماهیچه‌های مهم بدن ضروری است. بهترین پروتئین‌ها برای بیماران مبتلا به دیالیز، پروتئین‌های تازه و پخته شده گوشتی مانند:
- گوشت گاو
- بوقلمون
- پروتئین سویا
- ماهی
- مرغ
- گوشت خوک
- سفیده تخم مرغ (حاوی فسفر کم)
در مواردی که بیمار احساس می‌کند با انتخاب مواد غذایی خاص و محدود کردن آنها، قادر به خوردن مواد غذایی به اندازه کافی نیست. پزشک در این زمان مکمل‌های خوراکی را بیمار تجویز خواهد کرد.
مقدار سدیم مناسب برای مصرف در رژیم غذایی بیماران دیالیزی
به طور کلی، رژیم غذایی کم نمک از تجمع آب اضافی، که می‌تواند برای افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی خطرناک باشد، جلوگیری خواهد کرد. وجود سدیم بیش از حد در بدن می‌تواند منجر به تجمع سیالات شده و علائم زیر را به وجود آورد:
- افزایش فشار خون
- تنگی نفس
- افزایش احتمال نارسایی قلبی
پتاسیمها
مصرف پتاسیم در افراد مبتلا به نارسایی کلیه، باید به دقت نظارت شود. پتاسیم بالا در بدن (هیپرکالمی) می‌تواند ضربان قلب را نامنظم کرده و یا حتی خطر حمله قلبی را افزایش دهد. غذاهایی که پتاسیم زیادی دارند و دارای بیش از 200 میلی گرم پتاسیم در هر نصف فنجان هستند، به شرح زیر است:
- آووکادو
- سبوس و محصولات سبوس دار
- شیر
- شکلات و نوشیدنی‌های شکلاتی یا محصولات تهیه شده با آن
- میوه‌هایی مانند موز، طالبی. میوه‌های نارنجی مانند پرتقال، زردآلو، انبه، کیوی و پاپایا
- لوبیای پخته شده
- سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی، اسفناج پخته شده، بامیه، سبزیجات (به جز کلم) و هویج خام
- آجیل و کره‌های حاصل از مغز گردو و دانه‌ها، حبوبات خشک شده، نخود فرنگی و عدس
- میوه‌های خشک شده مانند آلو، کشمش و زردآلو
برخی از مواد غذایی حاوی پتاسیم کم نیز به شرح زیر است. توجه داشته باشید که حتی مصرف بیش از حد از مواد غذایی که پتاسیم کمی دارند، هم می‌تواند میزان پتاسیم بدن را افزایش دهد. این مواد عبارتند از:
- میوه‌هایی مانند سیب (آب سیب)، انواع توت‌ها، آناناس، هندوانه (محدود به یک فنجان)، انگور و پرتقال
- قهوه (محدود به ۸ اونس) و چای (محدود به ۱۶ اونس)
- سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، کلم بروکلی، گل کلم، کلم، هویج پخته شده، ذرت، خیار و نخود سبز
- برنج سفید
- نودل
- پاستا
- نان و محصولات تهیه شده با نان
مقدار مصرف فسفر در رژیم غذایی بیماران دیالیزی
فسفر یک ماده معدنی در بدن است که کمک می‌کند تا استخوان‌ها و دندان‌های قوی شوند و یک تعادل اسیدی طبیعی برای تبدیل مواد غذایی به انرژی، ایجاد خواهد کرد. در افرادی که دارای عملکرد طبیعی در کلیه‌ها هستند، کلیه‌ها فسفر اضافی را از خون خارج خواهند کرد. در مقابل، در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی، چنین عملکردی رخ نمی‌دهد. بنابراین در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی، باید میزان فسفر نیز کنترل شود. به طور کلی، فسفر بالا (هیپوفسفاتمی) می‌تواند باعث ایجاد مشکلات استخوانی و قلبی شود.
برخی از مواد غذایی حاوی فسفر زیاد، که بیماران دیالیزی باید از مصرف آنها خودداری کنند. عبارتند از:
- پنیر
- شیر و فرآورده‌های لبنی (ماست، بستنی و پودینگ)
- سوپ خامه‌ای
- مکمل مایع قهوه
- صدف
- ساردین‌ها
- اندام‌های داخلی بدن حیوانات مثل جگر
- آبجو
- کاکائو، شکلات و نوشیدنی‌های شکلاتی
- سودا
- کارامل
- گوشت‌های پردازش شده مانند کالباس و سوسیس، هات داگ
- نخود فرنگی، آووکادو و ذرت
- سبوس و محصولات سبوس دار
- برنج قهوه‌ای و محصولات تهیه شده با گندم کامل
- وافل، چیپس ذرت، بیسکویت، پیتزا و پنکیک
- کره گردو، دانه ها، آجیل، لوبیای خشک شده و نخود خشک
و اما برخی غذاهای کم فسفر که مناسب رژیم غذایی بیماران دیالیزی هستند. شامل:
- خامه غیرلبنی و شیر سویا
- خامه ترش، پنیر خامه‌ای، ژله، مربا، عسل، کره و مارگارین
- ژلاتین، بستنی یخی و شربت
- آبنبات‌های سفت
- ذرت بو داده یا چوب شور بدون نمک
- غلات، ذرت یا برنج
- گندم، حبوبات
- نان سفید
- برنج سفید و ماکارونی
- میوه‌هایی مانند سیب، انواع توت‌ها، انگور، آلو، آناناس، کنسرو گلابی، هلو و کوکتل میوه
- سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، گل کلم، کلم، کاهو، کدو، هویج، بادمجان، خیار، فلفل، پیاز و تربچه
چند توصیه مهم به بیماران دیالیزی!
توصیه می‌شوند تا حد امکان از مصرف مواد غذایی که در ادامه نام خواهیم برد، در رژیم غذایی خود استفاده نکنید. برخی ازمهمترین آنها عبارتند از:
گوشت های فراوری شده مانند:
- سوسیس
- کالباس
- بیکن
- ماهی شور
- هات داگ
غذاهای فرآوری شده مانند:
- دوغ
- پنیر
- سوپ کنسرو شده
- سبزیجات کنسرو شده
- محصولات گوجه فرنگی
- آب سبزیجات
- غذاهای کنسرو شده
- فلفل
- ماکارونی و پنیر
- اسپاگتی
- غذاهای آماده یخ زده
- فست فود
انواع میان وعده‌ها مثل:
- چیپس سیب زمینی شور
- چیپس ذرت
- چوب شور
- چیپس ترتیلا
- آجیل بو داده با نمک
- پاپ کورن شور
- تخمه آفتابگردان
انواع چاشنی‌ها مانند:
- نمک پخت و پز
- چاشنی‌های نمکی مانند سیر، پیاز، فلفل و لیمو نمکی
- عصاره گوشت
همچنین انواع سس‌ها مانند:
- سس باربیکیو
- سس استیک
- سس سویا
- سس صدف
نتیجه گیری
همانطور که گفته شد، افراد مبتلا به بیمارهای کلیوی به خصوص دیالیزی‌ها، کلیه‌هایشان توانایی انجام، عملکرد درست را نخواهد داشت. به همین منظور نیاز دارند تا به کمک دستگاهی به نام دیالیز، وظیفه کلیه را در بدن انجام دهند. این افراد در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌های دیگر از جمله ناراحتی‌های قلبی، فشار خون و دیابت قرار دارند. به همین دلیل، متخصصین به این دسته از بیماران توصیه می‌کنند تا رژیم غذایی مناسبی داشته باشند. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، به دور از مواد مضر و خطرناک، می‌تواند ناراحتی‌ها و مشکلات سلامتی را در این بیماران کاهش دهد. در این مقاله سعی داشتیم برخی از بایدها و نبایدهای رژیم غذایی بیماران دیالیزی را معرفی کنیم. تا این افراد بتوانند سلامت و کارایی بدن را افزایش دهند.
دیدگاهتان را بنویسید