ما هرساله هنگام آغاز سال نو سفره‌ای زیبا و سنتی می‌چینیم و همگی کنار آن سال جدید را به یکدیگر تبریک می‌گوییم اما کمتر کسی تاریخچه سفره هفت سین را می‌داند. در این مقاله می‌خواهیم به یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم ایرانیان و تاریخچه سفره هفت سین بپردازیم.
تاریخچه سفره هفت سین
قدمت جشن نوروز به ۳۰۰۰ سال پیش و به دوره زرتشتیان باز می‌گردد. این جشن شامل مراسم‌های سمبلیک متعددی است. یکی از معروف‌ترین آن‌ها سنت خانه تکانی و تمیز کردن کامل خانه قبل از عید برای استقبال از بهار و سال نو است.
یکی دیگر از مهم‌ترین سنت‌های نوروز که این مطلب را به آن اختصاص داده‌ایم سفره هفت سین است. سفره، میز یا سینی که با هفت آیتم خاص که شروع آن‌ها با حرف سین است، تزیین می‌شود. این سفره درست قبل نوروز تهیه شده و به مدت دو هفته تا روز سیزده بدر که خانواده‌ها برای گذراندن یک روز خوب به دل طبیعت می‌روند، باقی می‌ماند.
ویژگی‌های اجزای هفت سین
گزینه‌های هفت سین باید دارای پنج ویژگی باشد:
1- نام آن‌ها پارسی باشد.
2- با واژه ” سین” آغاز شوند.
3- دارای ریشه گیاهی باشند.
4- خوردنی باشند.
5- نام آن‌ها از واژه‌های ترکیبی (مانند سبزی پلو، سیر ترشی و …) ساخته نشده باشند.
تاریخچه سفره هفت سین و عدد هفت
عدد هفت در زبان باستانی به نام ” امرداد” است. امرداد معنای جاودانگی داشت و از آن جایی که این عدد معنای زیبای زندگی و جاودانگی را می‌داد هفت واژه را به نشانه آن گزینه کرده و بر سفره‌ی نوروزی می‌چینند.
هفت در میان اعداد از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار است. هفت برای ایران و ایرانیان باستان مقدس بود. از آن برای مفاهیم مثبت، خوش یمنی و فال نیک استفاده می‌شد.
مانند؛ هفت رنگ رنگین کمان، دوران کودکی 7 سال است. هفت خان رستم در شاهنامه، هفت آسمان، هفت اقلیم، هفت روز هفته، هفت فرشته، هفت شهر عشق در عرفان، هفت پیکر و…
تاریخچه سفره هفت سین و حرف سین
بنا به روایتی هفت “سین” نخستین بار هفت “شین” بود. گزینه‌های هفت”شین”، از شهد (شیره درختان)، شیر، شراب، شکر، شمع، شمشاد و شابه (میوه خصوصا سیب) بود.اما بعد از حضور اسلام به علت ممنوعیت مصرف شراب این هفت “شین” تبدیل به هفت “سین” شد.
در تاریخچه سفره هفت سین به روایتی” سین”، واژه اول نام هفت فرشته باستانی پارسی است. همه آن‌ها دارای ویژگی‌های خاص و نیکو بودند.
نماد هر جزء در تاریخچه سفره هفت سین
سیر
نماد میکروب زدایی و پاکیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن چشم زخم است که باید حتما بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می‌گریزاند.
کوزه آب
در گذشته کوزه آب که توسط دختران نابالغ از چشمه‌ها پر می‌شد با زینتی از گردنبندها بر سفره نوروزی نهاده می‌شد. امروزه کوزه سفالی را پر از آب می‌کنند و به جای جواهرات با سبزه و روبان تزیین می‌کنند و بر سفره می‌گذارند.
تخم مرغ
تخم مرغ بن مایه‌ی سفره نوروزی است و به صورت رنگ کرده می‌بایست بر سر سفره هفت سین جلوه نمایی کند. زیرا که در تاریخچه سفره هفت سین ، تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان که تخمه و نطفه پدیدار می‌گردد. تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری که به زودی باید جان بگیرد و زندگی یابد و زایش کیهانی انجام پذیرد. پوست آن هم نمادی است از آسمان و طاق کیهان.
آیینه
به اعتقاد زرتشتی‌ها چون آخرین ماه سال زمان تولد آدم ابوالبشر است. بنابراین باید نمادی از آن در خوان نوروزی باشد تا شکل پذیری آسان شود. از این رو آیینهای در بالای خوان نهاده می‌شود و در اطراف آن شمع یا چراغی می‌گذارند. اغلب تعداد شمع‌ها با تعداد فرزندان خانواده ارتباط دارد و نیز آیینهای دیگر در زیر تخم مرغ گذاشته می‌شود تا انعکاس وجود آدمی در آیینه دیده شود و نیز آیینه زیر تخم مرغ هم نمایانگر تحویل سال است.
سمنو
سمنو که از جوانه‌های تازه رسیده گندم تهیه می‌شود؛ در تاریخچه سفره هفت سین نماد فراوانی خوراک و غذاهای خوب و پر نیرو است و نیز نمادی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان توسط فروهرهاست.
سنجد و تاریخچه سفره هفت سین
سنجد که عطر برگ و شکوفه‌های آن محرک عشق و مهر است و از مقدمات اصلی زایندگی به شمار می‌آید، باید بر سر سفره نوروزی نمایان باشد. وجود سنجد در سفره عید انگیزه زایش کیهانی است. گاه زرتشتیان دانه‌های سنجد را با آویشن در هم می‌آمیزند و همراه با نقل و سکه بر سر سفره نوروزی می‌گذارند.
سرکه
سرکه در تاریخچه سفره هفت سین همانند سیر نمایانگر پاکی محیط، زدودن آلودگی و باطل کردن سحر و جادو است.
سپند (اسفند)
اسفند نیز نشانه‌ای است از دفع چشم زخم که در زمان‌های کهن مقدس بوده است و در مراسم نیایشی به کار می‌رفته است. امروزه نیز ار آن برای دفع چشم زخم و به نیت درود فرستادن برای عزیزان از دست رفته و همچنین ضد عفونی کردن محیط استفاده می‌شود. اسفند همراه با کندر و دیگر خوشبوهای مخصوص آتش همیشه در خانه زرتشتیان وجود دارد. روزی 2 تا 3 بار آن‌ها را برآتش می‌ریزند به خصوص در مراسم سوگواری و شادی اسفند دود کردن امری رایج است.
سماق
سماق نماد عشق، مهر و پیوند دل‌ها است که بر سر سفره هفت سین نهاده می‌شود.
سکه
پول زرد و سفید در سفره نمادی است از شهریور امشاسپند که موکل است بر فلزات. بودن آن بر سر سفره که موجب برکت و سرشاری کیسه است. بر سر خوان نوروزی زرتشتیان و گاه غیر زرتشتیان چیدنی‌های دیگر هم نهاده می‌شود. شیرینی و نقل که نماد شیرین کامی است؛ گلابدان پر از گلاب و همچنین سبزی خوردن، پنیر و کاهو که طراوت و نیز زیبایی سفره را دو چندان می‌کند. در برخی از سفره‌ها آرد هم وجود دارد که آن هم نمادی است از برکت نوروزی.
تاریخچه سفره هفت سین و ماهی
یکی دیگر از زینت دهندگان سفره هفت سین، ماهی است. اسفند ماه در برج حوت است و حوت یعنی ماهی. در هنگام نوروز برج حوت به برج حمل تحویل می‌گردد و از این رو نمادی از آخرین ماه سال در سفره نوروزی گذاشته می‌شود. علاوه بر آن ماهی در تاریخچه سفره هفت سین یکی از نمادهای آناهیتا، فرشته آب و باروری است که وظیفه اصلی نوروز را که باروری است بر عهده دارد. خوردن سبزی پلو با ماهی نیز در شب عید از این روست و ظرف پر از آب با چند ماهی قرمز نمادیست از روزی حلال.
نتیجه گیری
امیدواریم تا حدودی با تاریخچه سفره هفت سین که یکی از زیباترین رسوم ما پارسی زبانان است آشنا شده باشید. سفره هفت‌سین ویژه نوروز نیست و گروهی این سفره یا مانندش را برای جشن زناشویی یا شب چله آماده می‌کنند.
به گفته دانشنامه ایرانیکا، مردمان دیگری که با ایرانیان فرهنگ و آیینهای میان‌وند دارند (مانند افغان‌ها، تاجیک‌ها، و ارمنی‌ها) این سفره را می‌چینند. این سفره حتی میان کردها و آذری‌ها (که هر دو از نگاهبانان آیینهای باستانی ایرانی بوده‌اند) نیز همه گیر نبوده است. هر چند به تازگی سفره هفت‌سین در میان زرتشتیان شهرنشین فراگیر شده است.
سین حرف اول واژه سامان بوده به معنای نظم و هفت سین اشاره به سامان ها یا نظم های کلی و هفتگانه کیهان و سیما یا چهره زندگانی ها و عشق های هفتگانه انسانی داشته است. آسمان های هفتگانه ارسطو و هیئت یا نجوم بطلمیوسی و سماوات سبع و الارض قرآن ریشه در آن جهان بینی فرا باستانی در سرزمین ایران دارند. سفره اشاره به پهنه گیتی داشته و سفر سامان های هفتگانه کیهانی بهمراه آسمان ها و زمین های هفتگانه در بطن فضای گیتی که از طریق چرخه یا گردش وقوع مه بانگ های هفتگانه و متوالی بر اثر نوسانات متوالی باز و بسته شدن یا انبساط و انقباض محتوای کیهان یا جهان پشت سر هم به ظهور و پیدایش و کثرت می رسند و عمر های دنیوی خودرا سپری می نمایند. کاشف اصلی این حقیقت به دوران غار نشینی و امرار معاش از طریق شکار و قبل از پیدایش نوح به میترائیان می رسد. کاشفان اصلی اصل یا پدیده جاودانه بودن زندگی هم ایرانیان میترایی بوده اند و نه ادیان توحیدی ابراهیمی.