علت تنبلی تخمدان اصطلاحی است که به سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) یا PCOS اطلاق میشود. سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال شایع هورمونی برای زنان در سن باروری است. زنانی که به تنبلی تخمدان دچار هستند ممکن است قاعدگی‌های نامنظم، طولانی، یا هورمون مردانه (آندروژن) اضافی داشته باشند. در این شرایط تخمدان‌ها ممکن است تعدادی تجمع از مایعات ایجاد کنند و نتوانند به طور منظم تخمک گذاری را انجام دهند. در این مقاله قصد داریم در رابطه با این عارضه که سلامت زنان را به خطر می‌اندازد؛ بیشتر صحبت نماییم.
سندرم پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان
در واقع، این عارضه که به آن نارسایی زودرس تخمدان نیز گفته میشود، وضعیتی است که در آن، تخمدان‌ها قبل از 40 سالگی فرد از کار خواهد افتاد. در این شرایط، تخمدان‌ها مقدار طبیعی هورمون استروژن را تولید نکرده و تخمک‌ها به طور منظم تولید نخواهند شد. این وضعیت اغلب منجر به ناباروری فرد خواهد شد.
تنبلی تخمدان ممکن است گاهی با یائسگی زودرس اشتباه گرفته شود. اما این دو با هم متفاوت هستند. زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، قاعدگی نامنظم و گاه بی گاه را تجربه می‌کنند و حتی ممکن است باردار نیز بشوند، در حالی که زنان یائسه، توانایی باردار شدن را ندارند . تامین میزان استروژن مورد نیاز بدن در خانم‌های مبتلا به تنبلی تخمدان به جلوگیری از بروز برخی از عوارض ناشی از کمبود استروژن مانند استئوپروز کمک خواهد کرد. علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است. تشخیص زودهنگام و درمان، به همراه کاهش وزن می‌توانند شانس عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهند.
یک مطالعه نشان داده که تا 70 درصد زنانی که به تنبلی تخمدان مبتلا هستند، از بیماری خود خبر ندارند. سندرم تخمدان پلی کیستیک بیماری جدیدی نیست و پزشک ایتالیایی، آنتونیو والیسنری، در سال 1721 میلادی علائم آن را توصیف کرده است.
علائم و نشانه‌های تنبلی تخمدان
علائم و نشانه‌های تنبلی تخمدان معمولا با اولین چرخه قاعدگی در دوران بلوغ ظاهر می‌شوند. در برخی موارد، این سندرم بعدها ایجاد میشود؛ برای مثال در پاسخ به افزایش وزن قابل توجه. علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک متنوع است. تشخیص این سندرم معمولا زمانی انجام میشود که دو مورد از سه نشانه زیر وجود داشته باشند:
- قاعدگی نامنظم: کم شدن تعداد، نامنظم بودن و یا افزایش طول دوره قاعدگی، مهمترین نشانه‌های این عارضه هستند. برای مثال ممکن است یک مبتلا، کمتر از 9 سیکل قاعدگی در سال داشته باشد، فاصله زمانی سیکل‌های قاعدگی‌ش بیشتر از 35 روز باشد و به طور غیرطبیعی قاعدگی سختی داشته باشد.
- آندروژن اضافی: بالارفتن سطح هورمون جنسی مردانه می‌تواند باعث علائم ظاهری، از جمله زیاد شدن موی صورت و بدن و در مواردی آکنه شدید و طاسی مردانه شود.
- تخمدان پلی کیستیک: تخمدان‌ها می‌توانند به دلیل کیست‌هایی که تخمک‌ها را احاطه می‌کنند، بزرگ شوند. این کیست‌ها در واقع فولیکل‌های تخمدان هستند که هر کدام یک تخمک نابالغ را در برگرفته‌اند. این تخمک‌ها در واقع هیچگاه به اندازه‌ای که باعث قاعدگی شود، بالغ نمی‌شوند. به این دلیل تخمدان‌ها ممکن است کارکرد مناسبی نداشته باشند.
دقت داشته باشید که معمولا علائم و نشانه‌های این سندرم در افراد چاق، شدیدتر است.
علت تنبلی تخمدان
علت قطعی تنبلی تخمدان شناخته شده نیست. عواملی که ممکن است در ایجاد آن موثر باشند به این ترتیب خواهد بود:
انسولین اضافی؛ علت تنبلی تخمدان:
انسولین هورمونی است که در لوزالمعده ترشح میشود و به سلول‌ها اجازه استفاده از قند، منبع اصلی انرژی بدن، را می‌دهد. اگر سلول‌ها به کارکرد انسولین مقاوم شوند، قند خون افزایش خواهد یافت و بدن ممکن است انسولین بیشتری تولید کند. انسولین بیشتر ممکن است تولید آندروژن را افزایش دهد که به نوبه خود قاعدگی را دچار مشکل خواهد کرد. تا 70 درصد از زنانی که به این عارضه مبتلا هستند، به انسولین نیز مقاومت پیدا کرده‌اند.
التهاب درجه پایین؛ علت تنبلی تخمدان:
این اصطلاح برای توصیف تولید مواد مختلف توسط گلبول‌های سفید برای مبارزه با عفونت به کار می‌رود. تحقیقات نشان داده است که خانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، دچار نوعی از التهاب درجه پایین می‌شوند که تخمدان‌های پلی کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند. آندروژن نیز به نوبه خود باعث مشکلات قلبی و عروقی خواهد شد.
وراثت؛ علت تنبلی تخمدان:
تحقیقات نشان می‌دهند ژن‌های خاصی ممکن است با سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط باشند. بنابراین اگر در خانواده افرادی مانند مادر و یا خواهر فرد به این بیماری مبتلا هستند، ممکن است شانس ابتلای آن شخص افزایش یابد.
آندروژن اضافی؛ علت تنبلی تخمدان:
تخمدان‌ها با افزایش غیرعادی تولید آندروژن، باعث مردمویی و آکنه در فرد خواهد شد.
راه و روش‌های تشخیص این سندرم
آزمایش مشخصی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان وجود ندارد. احتمالا پزشک تاریخچه پزشکی، از جمله چرخه قاعدگی یا پریودی و تغییرات وزن را از بیمار جویا شود. معاینه بدنی، شامل معاینه برای نشانه‌های رویش بی‌رویه مو، مقاومت به انسولین و آکنه میشود. پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر، از روش‌های زیر کمک بگیرد:
معاینه لگن
پزشک اندام‌های تولید مثل را به صورت بصری و دستی برای پیدا کردن توده‌ها، تومورها و سایر ناهنجاری‌ها معاینه می‌کند.
سونوگرافی
پزشک با استفاده از سونوگرافی، ظاهر تخمدان و قطر مخاط رحم را اندازه گیری خواهد کرد. یک فرستنده وارد دستگاه تناسلی میشود و با استفاده از امواج صوتی، تصاویری را در کامپیوتر به وجود می‌آورد.
اگر پزشک تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک را تشخیص داده باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای اطمینان از عوارض توصیه نماید. این آزمایش‌ها از این به این ترتیب خواهند بود:
- غربالگری برای آپنه خواب انسدادی
- آزمایش‌های دوره‌ای فشارخون، تحمل گلوکز و سطوح کلسترول و تری گلیسرید
- غربالگری برای افسردگی و اضطراب
آزمایش خون
آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمونی انجام میشود. این آزمایش می‌تواند سایر مشکلاتی را که مشابه سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند و باعث اختلال در قاعدگی یا افزایش آندروژن می‌شوند را رد کند. ممکن است برای اندازه‌گیری کلسترول و تری گلیسرید در حالت ناشتا و مقاومت به گلوکز، آزمایش‌های دیگری نیز لازم باشند.
عوارض و مشکلات سندرم پلی کیستیک
عوارض تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نازایی
- دیابت بارداری یا افزایش فشار خونبه واسطه بارداری
- سقط جنین یا زایمان زودرس
- بیماری کبد چرب غیرالکلی، التهاب کبدی حاد که به واسطه تجمع چربی در کبد اتفاق می‌افتد.
- سندرم متابولیک، مجموعه‌ای از نشانگان شامل فشار خون بالا، قند خون بالا و سطوح غیرعادی کلسترول یا تری گلیسرید که شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهند.
- دیابت نوع 2 یا پیش دیابت
- آپنه خواب
- افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
- خونریزی غیرطبیعی رحم
- سرطان پوشش داخلی رحم (سرطان مخاط رحم)
- چاقی با تنبلی تخمدان مرتبط است و می‌تواند عوارض آن را بیشتر کند.
زمان مراجعه به پزشک
برای تشخیص و درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک، بهتر است به پزشک زنان مراجعه نمایید:
- اگر قاعدگی‌تان به طرز معنی داری عقب افتاده است و باردار نیستید.
- اگر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک، مانند رویش بی‌رویه مو بر روی صورت و بدن، را دارید.
- اگر برای بیش از 12 ماه برای بارداری، بدون نتیجه خاصی، تلاش کرده‌اید.
- اگر علائم دیابت، مانند تشنگی و گرسنگی شدید، تاری دید و یا کاهش وزن غیرمنتظره را دارید.
ممکن است پزشک برای تشخیص از آزمایش برای دیابت و سایر آزمایش‌ها کمک بگیرد.
راه‌های درمان‌های سندرم پلی کیستیک
برای کاهش اثرات سندرم تخمدان پلی کیستیک، تلاش کنید:
- کاهش وزن می‌تواند سطوح انسولین و آندروژن را پایین بیاورد و روند تخمک گذاری را مجددا آغاز کند. از پزشک خود در رابطه با کاهش وزن مشورت کنید.
- رژیم‌های غذایی کم چربی، کم کربوهیدرات سطح انسولین را کاهش می‌دهند. اگر به تنبلی تخمدان مبتلا هستید؛ از پزشکتان در مورد یک رژیم غذایی کم کربوهیدرات سوال نمایید. می‌توانید از کربوهیدرات‌های پیچیده، که سطح قند خون را به آرامی افزایش می‌دهند استفاده کنید.
- تمرین ورزشی به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. اگر به تنبلی تخمدان مبتلا هستید، افزایش فعالیت روزمره‌تان و شرکت در یک برنامه ورزشی منظم می‌تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد یا به کل درمان کند. به این صورت هم وزن خود را تحت کنترل خواهید داشت، هم از وقوع دیابت پیشگیری خواهید کرد.
نتیجه گیری
سندرم پلی کیستیک از بیماری‌های مشهور در بین خانم‌ها به شمار می‌آید که اصلی‌ترین علت تنبلی تخمدان به دلایل ارثی در فامیل (خواهر، مادر، عمه، خاله و…) بستگی دارد. عمده‌ترین نشانه این بیماری، عادت ماهیانه دیر به دیر و برخی موارد هر چند ماه یکبار است. پزشک ممکن است کاهش وزن با استفاده از یک رژیم غذایی کم کالری، به همراه فعالیت‌های ورزشی متعادل را توصیه کند. حتی کاهش نسبتا کم وزن، برای مثال کاهش 5 درصد از وزن بدن، می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود بخشد. کاهش وزن حتی می‌تواند اثربخشی داروهای تجویز شده برای سندرم تخمدان پلی کیستیک را افزایش دهد و به بهبود ناباروری کمک نماید. امیدواریم مطالعه‌ی این مقاله در حفظ سلامت زنان، تاثیرات مثبتی را ایجاد به وجود آورد.
دیدگاهتان را بنویسید