در سال ۱۹۷۲ دکتر فرد پلام، متخصص مغز و اعصاب آمریکایی و دکتر بریان جنت جراح اسکاتلندی برای اولین بار اصطلاح زندگی نباتی را به جای سندرم آپالیک به کار بردند.
زندگی نباتی بسیار سخت‌تر از حالت کما است. زیرا با وجود یک سری حرکات غیرارادی، هیچ نشانی از هوشیاری در بیمار وجود ندارد.
حیات نباتی در پی آسیب‌های جدی و گسترده به قشر مخ و کمای عمیق به وجود می‌آید و این بیماران کسانی هستند که از کما بیدار می‌شوند.
زندگی نباتی چیست؟
زندگی نباتی (سندرم آپالیک) به حالتی گفته می‌شود که بیمار نفس می‌کشد، فشار خون طبیعی دارد، دستگاه گوارش وی کار نرمال خود را انجام می‌دهد، چشمان بیمار باز است و گاه و بی‌گاه نیز حرکاتی غیر اردای انجام می‌دهد. اما هیچ یک از این حرکات در پاسخ به محرک‌های محیطی نیست.
اگر مغز در اثر کمبود اکسیژن، ضربه یا مسمومیت از کار بیفتد و تنها ساقه مغز به فعالیت خود ادامه دهد، فرد دچار زندگی نباتی می‌شود. در چنین وضعیتی فرد خودآگاهی و توانایی ارتباط با محیط اطراف را از دست می‌دهد، اما عملکرد قلب و سیستم تنفس همچنان ادامه می‌یابد.
علل ایجاد شرایط زندگی نباتی چیست؟
حالت نباتی معمولا به علت آسیب‌های شدید مغزی همانند هیپوکسی، ضربه مغزی و ضایعات ساختمانی مغز ایجاد می‌گردد. بیماران دارای چرخه‌های خواب و بیداری، کنترل نسبتاً طبیعی درجه حرارت، تنفس، دفع، تنظیم جریان خون و بلع هستند. ولی فاقد واکنش‌های شناختی بوده و پاسخ‌های رفتاری آن‌ها به صورت رفلکس‌های حرکتی ابتدایی یا الگو‌های احساسی غریزی است. بنابراین در وضعیت نباتی، آگاهی و شناخت نسبت به خود و محیط اطراف وجود ندارد و بیماران فاقد تکلم هستند.
وضعیت افراد در زندگی نباتی چگونه است؟
زندگی نباتی حالتی است که بر اثر آسیب شدید نیمکره‌های مغزی (اعم از ماده سفید و خاکستری) ایجاد می‌شود.
این افراد توانایی تفکر ندارند و نمی‌توانند با دیگران تعامل کنند. توانایی درک گفتار دیگران و تکلم ندارند. توانایی ارائه رفتار و پاسخ هدفمند به محرک‌های بیرونی را ندارند. البته ممکن است در پاسخ به محرک‌های بیرونی پاسخ‌های خودبه‌خودی ایجاد شود. برای مثال: چشم‌هایش را در پاسخ به تحریک دردناک باز کند. اما این حرکات هدفمند نیستند یا ممکن است در برابر صدای بلند یا نور پلک بزنند.
در افراد دارای زندگی نباتی توانایی حرکت دادن دست و پا به صورت ارادی و آگاهانه از دست رفته و ممکن است به صورت خود به خود گاهی دست یا پا را حرکت دهد که در این افراد تنها رفلکس حرکتی هدفمندی که ایجاد می‌شود، رفلکس اولیه grasp (گرفتن دست افراد در اثر تماس) است.
عملکرد شناختی و قدرت تجزیه و تحلیل در این افراد از بین رفته است. بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، آسیب شدید در عملکرد جنسی و بلع ارادی از دیگر ویژگی‌های این افراد است.
چرا افرادی که زندگی نباتی دارند زنده نمی‌مانند؟
در زندگی نباتی حتی توانایی درک درد به علت آسیب مراکز مغزی مربوطه از بین رفته اما از آن‌جا که ساقه مغز در این افراد سالم است، عملکرد‌های نباتی (vegetative) مثل عملکرد قلب، تنفس و توانایی کنترل فشار خون حفظ شده است. در زندگی این بیماران، حتی ممکن است رفلکس‌های پیچیده مثل حرکات چشم، خمیازه، کشیدن، جویدن، سرفه، عطسه و حتی گریه و خنده حفظ شود. میزان مرگ و میر در این افراد به علت شرایط خاص خود بالا است و در عرض پنج سال بیش از ۸۵ درصد است.
زنده ماندن طولانی مدت حالتی نادر است و نیاز به مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی برای جلوگیری از زخم بستر، عفونت‌های ریوی ـ ادراری، لخته شدن خون در ورید‌های پا، جلوگیری از انقباض عضلات دست و پا دارد.
عواملی که در روند بیماری موثر است
سیر این بیماری و میزان شانس بهبود به سه عامل بستگی دارد.
سن بیمار
به طور کلی هر چه سن فرد کمتر باشد، شانس بهبودی بیشتر است. در افراد جوان نسبت به افراد مسن، بهبود عملکرد حرکتی بهتری دیده شده است. اما از نظر شناختی و رفتار و گفتار تفاوتی بین این دو گروه دیده نشد.
نوع آسیب ایجادکننده بیماری
نوع آسیب از دیگر موارد در شانس بهبودی است که در یک تقسیم‌بندی کل آسیب‌های ایجادکننده بیماری به دو گروه تروماتیک (سوانح رانندگی و …) و غیر تروماتیک (آسیب هیپوکسیک ـ ایسکمیک در اثر سکته مغزی یا ایست قلبی و…) تقسیم می‌شود. میزان بهبود در انواع تروماتیک بیشتر از انواع غیرتروماتیک است.
مدت زمان سپری شده از وقوع حادثه
به طور کل هر چه مدت زمان سپری شده کمتر باشد، شانس بهبود بیشتر است. البته باید توجه داشت که وقتی ما صحبت از بهبود در این افراد می‌کنیم، منظور بهبودی کامل نیست. زیرا در یک مطالعه که بر روی این افراد صورت گرفته است اشاره شده است که افراد بهبود یافته به شدت ناتوان باقی می‌مانند و برای انجام کار‌های خود به دیگران وابسته‌اند. بهبود در این افراد ابتدا در آگاهی نسبت به محیط است.
تفاوت کما و زندگی نباتی چیست؟
در کما شانس بهبودی برای بعضی بیماران وجود دارد. زندگی نباتی در پی بیداری از کما رخ می‌دهد و کمتر شانس بهبودی در آن وجود دارد به خصوص اگر مدت آن کمی طولانی شود.
در هر دو حالت هیچ نشانی از هوشیاری و واکنش آگاهانه به محرک‌های محیطی وجود ندارد.
عمر افراد در زندگی نباتی چقدر است؟
نتایج یک مطالعه ۱۰ ساله بر روی بیماران دچار زندگی نباتی نشان داد که میانگین مدت زنده ماندن این افراد حدود ۶ ماه است. در این مطالعه حداقل زمان بقا پس از این وضعیت دو ماه و حداکثر ۱۹۲ ماه (۱۶ سال) بود.
مراقبت از بیماران زندگی نباتی
تغذیه
تغذیه مناسب در بیماران بستری در بخش‌های ویژه (ICU)، موجب بهبود زخم، کاهش پاسخ‌های التهابی و کاتابولیک و کاهش مرگ‌و‌میر می‌شود.
مسیر تغذیه در این بیماران بسته به شرایط آنان می‌تواند به صورت تغذیه روده‌ای و یا تغذیه وریدی باشد. تغذیه روده‌ای موجب بهبود عملکرد دستگاه گوارش شده، غیر تهاجمی‌تر بوده و موجب کاهش نقص ارگان‌ها و کاهش عفونت می‌شود. اگرچه تغذیه روده‌ای بر تغذیه وریدی ارجح است، اما در شرایط خاص بویژه در اختلالات دستگاه گوارش نیاز به تغذیه وریدی است.
بهداشت
رعایت بهداشت در تمام انواع تغذیه به ویژه در هنگام تهیه گاواژ دستی و استفاده از روش‌های بولوس بسیار مهم است. مکررا دست‌ها را بشویید و از ظروف یک بار مصرف استفاده کنید.
کنترل وزن
افزایش یا کاهش وزن بیمار از نشانه‌‌‌های خطری است که نباید نادیده گرفته شود. بنابراین وزن بیمار مدام باید چک شود.
ماساژ بدن بیمار
بدن بیمار باید هر دو ساعت یک بار حرکت کند و نباید همیشه بخش ثابتی از بدن با تخت در تماس باشد. تا حد امکان دست‌ها و پاهای او را حرکت دهید. بدن بیمار را به آرامی ماساژ دهید تا جریان خون برقرار گردد.
نتیجه گیری
اگر زندگی نباتی بیش از دو سال طول بکشد، دیگر هیچ امیدی به بازگشت هوشیاری در بیمار وجود ندارد.
این بیماران چرخه خواب و بیداری همانند انسان‌های عادی دارند و گاهی حرکات آن‌ها مثل چرخش به طرفین، بلع غذا، خندیدن، گریه کردن و فشردن دست اطرافیان، حتی پزشکان را هم گمراه می‌کند.
تجربه افرادی که از کما خارج شده‌‌اند نشان داده که آن‌ها هرچند واکنشی نشان نمی‌دهند، اما تا حدودی از محیط اطراف آگاه هستند. بنابراین تیم درمان باید احترام بیمار را حفظ کنند و از گفتن سخنان ناامید کننده در اطراف او خودداری کنند. وابستگان باید او را نوازش کنند و با او سخن بگویند.
دیدگاهتان را بنویسید