نکات جالب درباره ژن های ارثی

شاید تاکنون بارها شنیده باشید که طول قد و رنگ پوست و موی انسان و حتی برخی از بیماری‌ها ارثی هستند اما آیا می‌دانید که ژن ­‌های ارثی دقیقا چه هستند؟ در این مقاله قصد داریم برای شما توضیح دهیم که ژن‌ها چه هستند و کدام یک از آن‌ها به چه صورت سبب برتری شما و کدام یک از آن­ها سبب بیماری­‌های خطرناک و حتی کشنده می­‌شوند.

ژن چیست؟

هر انسال 46 کروموزوم دارد که 23 تای آن را از مادر و 23 تای آن را از پدر به ارث می‌­برد. کروموزوم‌ها از جنسDNA  هستند. به توالی خاصی از DNA که حاوی اطلاعات ژنتیکی هستند، ژن می‌­گوییم. لازم به ذکر است که تمام ژن­‌های انسان در کروموزوم­‌ها قرار نداشته و برخی از آن‌ها در ژنوم میتوکندری قرار دارند. این ژن‌ها را فقط از مادر به ارث می‌­بریم.

صفات را به چه صورت از والدین خود به ارث می­بریم؟

این‌که ژن های ارثی موجب بروز چگونه صفاتی می‌­شوند مسئله­‌ی پیچیده‌­ای است و برای تمام ژن‌ها به یک صورت نیست. مندل، کشیشی آلمانی بود که به عنوان پدر علم ژنتیک شناخته می‌­شد. وی قوانینی برای وراثت تعیین کرد که می­‌توان به کمک آن بسیاری از صفات جانداران را پیش­‌بینی کرد.

قوانین مندل

قانون تفکیک ژن­‌ها: بر پایه این قانون، هنگام تقسیم سلولی میوز در زمان تشکیل گامت‌ها(سلول­‌های جنسی)، دو الل مربوط به هر صفت از یکدیگر جدا می‌­شوند. به حالت‌های مربوط به یک ژن الل می­‌گویند.

قانون جور شدن مستقل ژن­‌ها: این قانون نیز به برقراری یک صفت، مستقل از صفات دیگر، اشاره می‌­کند. مثلا بلندی قد انسان روی رنگ موی انسان تاثیر نمی­‌گذارد. امروزه می‌­دانیم که این قانون فقط درباره ژن‌هایی درست است که روی کروموزوم‌های مختلف قرار دارند.

تاثیر ژن‌ها در بروز صفات

برای بررسی تاثیر ژن­‌ های ارثی در بروز صفات باید به بررسی الل­‌ها و روابط بین آن­‌ها پرداخت.

– رابطه­‌ی غالب و مغلوبی: الل مربوط به ابتلا به بیماری هانتینگتون را باH و الل مربوط به عدم ابتلا به بیماری هانتینگتون را با h نشان می‌دهند. با توجه به این‌که این بیماری در حالت غالب بروز می­‌کند، افرادی که ژن های HH و Hh دارند به این بیماری کشنده مبتلا می­‌شوند و افرادی که hh هستند سالمند. به افراد Hh، ناخالص(هتروزیگوس) می­‌گویند. در این افراد فقط صفت قالب یا به عبارتی دیگر، نمود الل غالب دیده می­‌شود.

20 عدد از مهم‌ترین معیارهای ازدواج را در روژه مگ بخوانید.

– غالب ناقص: بعضی صفات مانند رنگ گل میمونی در افراد ناخالص به صورت ترکیبی از دو صفت ظاهر می­‌شود. صفت حالت موی انسان هم همین گونه است. افرادی که والدینی با موهای صاف دارند، موی صاف خواهند داشت. همچنین افرادی که والدینی با موهای فر دارند، موی فر خواهند داشت. افرادی که یک والد با موی صاف و یک والد با موی فر دارند، موی موج­دار خواهند داشت.

– الل‌هایی که همزمان خود را نشان می­‌دهند: در این حالت افراد ناخالص هردو صفت را از خود نشان می­‌دهند. مثلا فرزند دو اسب مو قرمز و مو سفید، موی سفید و قرمز خواهد داشت.

– الل‌های چندگانه: بعضی ژن­‌ها با بیش از دو الل کنترل می‌­شوند. مثلا گروه‌های خونی انسان با الل­‌های i و I_A و I_B کنترل می‌­شوند. هر کدام از این ژن‌ها سازنده آنتی بادی­‌هایی در سطح گلبول‌های قرمز هستند که گروه خونی انسان را تعیین می­‌کند.

– صفات چند ژنی: صفاتی مانند رنگ پوست و مو، طول قد و وزن از جمله این صفات هستند. ژن­‌های مختلفی که ممکن است حتی روی یک کروموزوم نباشند روی این صفات تاثیر گذاشته و تعیین تاثیر هر یک از ژن روی صفات کار دشواریست. به همین دلیل ممکن است والدین با رنگ چشم سیاه، صاحب فرزندی با چشم های رنگی شوند. همچنین در صورتی که در خانواده‌های والدین و در نسل‌های پیایی هیچ شخصی چشمان رنگی نداشته‌­است. به همین صورت ممکن است والدین با قد کوتاه، صاحب فرزندی با قد بلند شوند.

– صفات تحت تاثیر محیط: صفاتی مانند قد انسان و رنگ پوست تحت تاثیر تغذیه و تابش آفتاب قرار دارند. به همین صورت رنگ موهای روباه قطبی تحت تاثیر دمای هوا و رنگ گل ادریسی تحت تاثیر قلیایی و اسیدی بودن خاک تغییر می­‌کنند.

علل بروز بیماری های ارثی را بشناسیم

به صورت عمده، بروز بیماری های ارثی چهار علت دارد.

ناهنجاری‌های کروموزومی: بیماری‌هایی مانند سندروم داون(تریزومی کروموزوم 21) و سندروم ترنر(مونوزومی کروموزوم x) از جمله بیماری‌هایی هستند که در اثر ناهنجاری کروموزومی زیاد شدن و کم شدن تعداد کروموزوم­‌ها ایجاد می­‌شوند.

ناهنجاری در ژن‌ها: بیماری‌هایی مانند هانتینگتون، کم خونی داسی شکل و تالاسمی در اثر ایجاد رابطه­‌ی غالب و یا مغلوبی نامطلوب بین ژن‌هایی که از والدین به ارث می‌­بریم به فرزندان منتقل می­‌شوند.

پیاده روی را از زندگی‌تان حذف نکنید

بروز ناهنجاری و جهش: این نوع بیماری‌ها بیشتر در اثر عوامل محیطی و ژنتیکی و معمولا در ژن‌های چندگانه ایجاد می­‌شوند. بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون بالا و چاقی از جمله این بیماری‌ها هستند.

همچنین مصرف الکل و دخانیات از جمله موارد محیطی هستند که به کودک در دوران جنینی آسیب‌های ژنتیکی جبران ناپذیر می‌­زنند.

چقدر احتمال دارد که من به بیماری ژنتیکی که والدینم به آن مبتلا هستند مبتلا شوم؟

پاسخ به این سوال بسیار پیچیده است. برای تشخیص این‌که شما قطعا به یک بیماری مبتلا هستید و یا خواهید­­ شد باید به صورت دقیق توسط پزشک متخصص معاینه شوید اما در مورد بعضی از بیماری‌ها با بررسی این‌که ژن­‌ های ارثی آن بیماری خاص دقیقا چگونه از والدین به شما  ارث می‌­رسد قطعا قابل تشخیص است. مثلا اگر مادر شما مبتلا به یک بیماری میتوکندریایی باشد، شما قطعا ژن‌­ های ارثی ابتلا به آن بیماری را دارید. اما اگر پدر شما به آن بیماری مبتلا باشد، ژنوم مورد نظر را از پدر به ارث نمی‌­برید اما ممکن است در اثر جهش‌های نامطلوب ژنتیکی به آن بیماری مبتلا شوید.

همچنبن توجه داشته باشید که اگر پدر شما مبتلا به بیماری ژنتیکی وابسطه به الل غالب باشد، که ژن­‌ های ارثی ایجاد کننده آن روی کروموزوم x قرار داشته باشند و مادر شما به آن بیماری مبتلا نباشد و شما پسر باشید ، قطعا به آن بیماری مبتلا نخواهید شد مگر این‌که در اثر جهش‌های ژنتیکی نامطلوب به آن مبتلا شوید. همچنین اگر پدر شما مبتلا به بیماری ژنتیکی باشد که ژن‌های ایجاد کننده آن روی کروموزوم y قرار داشته باشند و شما دختر باشید، قطعا به آن بیماری مبتلا نخواهید شد.

نتیجه‌­گیری

امروزه منشاء بسیاری از بیماری‌ها و درمان آن‌ها کشف شده اما متاسفانه درمان قطعی‌ای برای بیماری‌های ژنتیکی یافت نشده است. اگر شما و یا شخصی از عزیزانتان به یک بیماری ژنتیکی مبتلا هستید با پزشک متخصصتان مشورت­‌ کنید تا از راه‌های درمانی موجود بهره­ ببرید و اطلاعات خود را درباره ی آن بیماری افزایش دهید یا به انجمن‌های مرتبط با بیماری خود بپیوندید تا از جدیدترین تحقیقات در مورد بیماری خود مطلع شوید.